Na pierwszy rzut oka stycznik i przekaźnik mogą się wydawać podobne do siebie, pełnią również zbliżone funkcje – ich zadaniem jest włączanie, wyłączanie oraz kontrola przepływu prądu w obwodzie elektrycznym. Kluczowa różnica sprowadza się do ich zastosowania – styczniki obsługują obwody główne, zaś przekaźniki obwody pomocnicze. Można więc w uproszczeniu przyjąć, że stycznik jest większą wersją przekaźnika, przeznaczoną do pracy z instalacjami silnoprądowymi. Szeroki wybór tego typu urządzeń (ABB, Schneider Electric, General Electric, Lovato Electric, Eaton) oraz fachowe doradztwo przy wyborze oferuje firma Polimet w swoich oddziałach - hurtownia elektryczna Bielsko i hurtownia elektryczna Katowice.
Budowa i działanie stycznika
Stycznik jest rodzajem łącznika mechanicznego, którego podstawowymi elementami konstrukcyjnymi są styki sprężynowe, rdzeń oraz cewka elektromagnesu. Po przyłożeniu odpowiedniego napięcia indukowane zostaje pole magnetyczne, które powoduje zamknięcie się styków i tym samym uruchomienie podłączonego urządzenia. Analogicznie, odłączenie napięcia powoduje zanik pola magnetycznego i przestawienie styków do pozycji otwartej. W zależności od przeznaczenia wyróżnić można: styczniki prądu przemiennego (AC) do sterowania pracą silników elektrycznych, styczniki prądu stałego (DC) dla układów automatyki przemysłowej, styczniki modułowe o dużej wytrzymałości mechanicznej praz styczniki pomocnicze – stosowane głównie w układach sterowania.
Budowa i działanie przekaźnika
Głównymi elementami przekaźnika są: sprężyna, styki ruchome i stałe, cewka oraz cewka z wyprowadzeniem. Podobnie jak w przypadku styczników zasada działania przekaźnika elektromagnetycznego opiera się na aktywacji zamykających obwód ruchomych styków, uruchamianych za pomocą elektromagnesu. Zanik podawanego napięcia powoduje zanik pola magnetycznego i przestawienie styków do pozycji wyjściowej przez wbudowaną sprężynę. Oprócz typowych przekaźników elektromagnetycznych można również spotkać przekaźniki cieplne – wykorzystujące rozszerzalność cieplną metali, przekaźniki kontaktronowe – styki zamykane są za pośrednictwem pola magnetycznego przykładanego z zewnątrz oraz w pełni elektroniczne przekaźniki półprzewodnikowe SSR.
Stycznik a przekaźnik – podobieństwa i różnice
Zarówno stycznik, jak i przekaźnik są urządzeniami służącymi do przełączania obwodów mocy z wykorzystaniem cewek elektromagnesów lub styków. Cecha wspólna obu rozwiązań to m.in. zbliżona zasada działania - styki uruchamiane są za pomocą elektromagnesów, poprzez przyłożenie napięcia do cewki.
Podstawową różnicą pomiędzy stycznikami i przekaźnikami jest natomiast zakres stosowania. Styczniki, jako elementy w dużym stopniu znormalizowane, służą do załączania obwodów głównych (np. silników). Zapewniają dobrą izolację pomiędzy obwodem sterującym a przełączanym, dzięki czemu lepiej sprawdzają się w przełączaniu prądów o dużym natężeniu prądu. Zadaniem przekaźników, które oferowane są w bardziej zróżnicowanych wersjach, jest przede wszystkim łączenie obwodów pomocniczych (np. sygnalizacyjnych, sterowniczych). O doborze konkretnego rozwiązania powinien zawsze decydować projektant instalacji, po uwzględnieniu jej kluczowych parametrów i warunków pracy.
Zaciski styczników i przekaźników – oznaczenia
Właściwe odczytywanie schematów elektrycznych wymaga znajomości oznaczeń zacisków styczników i przekaźników. Zgodnie z wytycznymi normy PN-EN 50005 zaciski zestyków zawsze oznaczane są za pomocą liczb dwucyfrowych, z których pierwsza jest liczbą funkcji, druga liczbą kolejności. Oznaczenia zacisków cewki przyjmują formę literowo–cyfrową.
Powyższy, stosowany powszechnie w Europie standard, zaleca następującą numerację w celu oznaczenia doprowadzeń przekaźnika:
- X1 dla doprowadzeń wspólnych zestyków „COM” (np. 11, 21, 31,…)
- X2 dla doprowadzeń zestyków normalnie zwartych „NC” (np. 12, 22, 32,…),
- X4 dla doprowadzeń zestyków normalnie otwartych „NO” (np. 14, 24, 34,…),
- A1 i A2 dla doprowadzeń cewki (lub zasilania w przypadku przekaźników z elektroniką),
- B1, B2, B3 itd. dla wejść sygnałów,
- Z1 i Z2 dla podłączenia czujnika lub potencjometru.
W przypadku cewek stycznika zasilanych napięciem przemiennym do zacisku A1 dołącza się przewód fazowy, do zacisku A2 przewód neutralny. W przypadku cewki stycznika zasilanej napięciem stałym do zacisku A1 dołącza się biegun dodatni napięcia zasilania, zaś do zacisku A2 biegun ujemny. Na stykach głównych numery nieparzyste odpowiadają stronie zasilania a numery parzyste stronie obciążenia. W dwucyfrowych oznaczeniach styków pomocniczych pierwsza cyfra jest numerem kolejnego zestyku, druga określa rodzaj zestyku.
